آنتی بیوتیک ها

انواع ؛ کاربرد و عوارض

بسیاری از فرهنگ‌‌های باستانی از جمله مصریان باستان، یونانیان باستان و چینی‌‌ها از کپک‌‌ها و گیا‌هان برای درمان عفونت‌‌ها استفاده می‌کردند. این روش درمانی به این دلیل انجام شد که برخی کپک‌‌ها مواد آنتی بیوتیکی تولید می‌کنند. با این حال، مؤلفه فعال در کپک‌ها توسط هیچ یک از این فرهنگ‌های باستانی متمایز یا جدا نشده بود. کپک‌ها از ترکیبات اصلی بسیاری از داروهای قدیمی نیز به شمار می‌آیند. در صربستان و یونان، نان کپک زده یک روش درمانی سنتی برای زخم‌‌ها و عفونت‌‌ها بود.

تحقیقات جدید در مورد آنتی بیوتیک‌‌ها با کشف پنی سیلین در سال 1928 توسط الکساندر فلمینگ آغاز شد.

آنتی بیوتیک در ابتدا فقط از مواد استخراج شده از قارچ‌ها یا میکروارگانیسم‌‌های دیگر تهیه می‌شدند، اما امروز انتی بیوتیک‌ها از بسیاری از دارو‌های مصنوعی و نیمه مصنوعی که اثرات ضدباکتریایی دارند نیز ساخته می‌شوند.

داروهای آنتی ­بیوتیک که در جامعه­ ی ما تحت عنوان اشتباه "چرک­ خشک­ کن" شناخته می­ شوند، در واقع دسته­ ی دارویی مهمی هستند که علیه عفونت­ های باکتریایی در بدن مبارزه می­ کنند و یا باکتری­ها را از بین می­ برند و یا از رشد و تکثیرشان در بدن جلوگیری می کنند.

هر داروی آنتی­ بیوتیک بر طیف خاصی از باکتری­ ها مؤثر است و ممکن است یک آنتی­ بیوتیک بر عفونت باکتری دیگر بی­ فایده باشد.

آنتی­ بیوتیک­ ها بر عفونت­ های ویروسی بی­ تأثیرند و منجربه بهبود نمی ­شوند؛ به همین دلیل است که در هنگامی که سرما می­ خوریم به هر میزان نیز آنتی­ بیوتیک یا به اصطلاح خودمان "چرک­ خشک­کن" مصرف کنیم باز هم بهتر نمی ­شویم و کار اشتباه ما این است که دائم از آنتی­ بیوتیک­های متنوع استفاده کنیم.

تشخیص اینکه عفونت ویروسی است یا باکتریایی تنها بر عهده­ی پزشک است.

هر آنتی بیوتیک تجویزی، مخصوص بیماری و عفونت خاصی است. در صورتی که شما از آنتی بیوتیک مناسب عفونت خود استفاده نکنید، دچار مقاومت در برابر آنتی بیوتیک خواهید شد. همچنین تکمیل کردن دوره درمان آنتی بیوتیک اهمیت خاصی دارد. حتی در صورتی که با مصرف اولین داروهای خود، بیماری شما بهبود یابد، شما باید داروی خود را تا انتهای دوره تجویزی پزشک مصرف کنید و در غیر این صورت احتمال ایجاد مقاومت در برابر آنتی بیوتیک وجود دارد .

تمام آنتی بیوتیک ها دارای عوارض جانبی مخصوص به خود هستند مانند: اسهال، تغییر رنگ ادرار، سوزش هنگام ادرار کردن، تب و … حتی برخی از آنتی بیوتیک ها عوارض جانبی بسیار شدید و حتی کشنده ای در برخی افراد مانند سالمندان و زنان باردار و شیرده میتواند داشته باشد. به همین دلیل از مصرف خودسرانه و بدون تجویز پزشک آنتی بیوتیک ها جدا خودداری کنید.

برخی از رایج ترین آنتی بیوتیک های مورد استفاده عبارتند از :

• آموکسی سیلین
• داکسی سایکلین
• سفالکسین
• سیپروفلوکساسین
• کلیندامایسین
• مترونیدازول
• آزیترومایسین
• آموکسی سیلین
• سولفامتوکسازول / تری متوریم <کوتریماکسازول>
• لووفلوکساسین

فهرست رایج ترین گروه های آنتی بیوتیک عبارتند از :

1. پنیسیلین ها
2. تتراسیکلین ها
3. سفالوسپورین ها
4. کینولونز
5. لینکووایسین ها
6. ماکرولیدها
7. سولفونامید ها
8. گلیکوپپتید
9. آمینوگلیکوزید ها
10. کارباپنم

آنتی بیوتیکها چگونه کار میکند

انواع مختلفی از آنتی بیوتیک ها وجود دارد که به یکی از دو روش زیر عمل می کنند .

• یک آنتی بیوتیک ضد باکتری، مانند پنی سیلین، باکتری ها را از بین می برد. این داروها معمولاً یا با تشکیل دیواره سلولی باکتری یا محتویات سلولی آن تداخل دارند.
• یک باکتریواستاتیک از تکثیر باکتری ها جلوگیری می کند.

اگر افراد از آنتی بیوتیک ها بیش از حد یا به اشتباه استفاده کنند، باکتری ها ممکن است مقاوم شوند. این بدان معنی است که آنتی بیوتیک در برابر آن نوع باکتری کمتر اثر می کند، زیرا باکتری توانسته است دفاعی خود را بهبود بخشد.

برخی از آنتی بیوتیک ها به باکتری های هوازی حمله می کنند، در حالی که برخی دیگر علیه باکتری های بی هوازی عمل می کنند. باکتری های هوازی به اکسیژن نیاز دارند و باکتری های بی هوازی به اکسیژن نیاز ندارند.

مصرف آنتی بیوتیکها در هنگام بیماری

باید در نظر داشت که بنا به توصیه متخصصان بهتر است تنها در مواقع بیماری از پادزی ها < آنتی بیوتیک> استفاده شود چرا که در غیر این صورت به هنگام بروز بیماری دیگر مصرف آن موثر واقع نمی شود، چرا که با مصرف هر دوره از پادزی ها این احتمال وجود دارد که باکتری ها نسبت به آن مقاوم شوند. لذا کشتن آنها سخت تر خواهد شد. بنابراین پادزیست هایی که برای کشتن آنها استفاده می شود دیگر عمل نمی کند که در این صورت به باکتری های مورد بحث، باکتری مقاوم به آنتی بیوتیک گفته می شود.
باکتری مقاوم به پادزیست می تواند باعث بروز عفونت های طولانی تر و جدی تر شود، به گونه ای که برای درمان آنها نیاز به پادزی های مختلف و قوی تر است که مصرف این دسته از پادزی ها عوارض جانبی بیشتری نسبت به داروهای اول دارند و ممکن است هزینه بیشتری داشته باشند. به عنوان مثال پزشکان در گذشته برای درمان عفونت های معمول تجویز می کردند دیگر کار نمی کنند.

یک فرد حتی پس از مشاهده بهبود علائم باید دوره درمان آنتی بیوتیکی را تکمیل کند.

مقاومت در برابر آنتی بیوتیک‌‌ها

استفاده یا سوء مصرف آنتی بیوتیک‌‌ها ممکن است منجر به ایجاد مقاومت آنتی بیوتیکی (Resistance) در ارگانیسم‌‌های پاتوژن – مشابه ایجاد مقاومت آفت‌ کش‌‌ها در حشرات – شود. مفهوم «انتخاب ژنتیکی» (Genetic Selection) مستلزم آن است که تا حد ممکن نزدیک به 100 درصد ارگانیسم‌‌های آلوده از بین بروند تا از انتخاب مقاومت جلوگیری کنند. اگر یک زیر مجموعه کوچک از جمعیت باکتریایی از معالجه جان سالم به در ببرند و فرصت تکثیر پیدا کنند، میانگین حساسیت این جمعیت جدید نسبت به ترکیب آنتی بیوتیک بسیار کمتر از جمعیت اصلی خواهد بود، زیرا آن‌ها از همان معدود ارگانیسم‌‌هایی که از درمان اصلی جان سالم به در برده‌اند، به وجود آمده‌اند.

مقاومت آنتی بیوتیکی در همه کشورهای توسعه یافته و توسعه نیافته به یک مشکل جدی تبدیل شده است. تا سال 1984، نیمی ‌از مبتلایان به سل فعال در ایالات متحده مبتلا به سویه‌ای از باکتری بودند که حداقل در برابر یک آنتی بیوتیک مقاوم شده بود. در بعضی از موارد خاص، مانند بیمارستان‌‌ها و برخی از مکان‌‌های مراقبت از کودک، میزان مقاومت آنتی بیوتیکی به حدی است که آنتی بیوتیک‌‌های معمولی و کم هزینه برای درمان عفونت‌‌هایی که به صورت متداول ایجاد می‌شوند، عملاً بی فایده هستند.

این امر منجر به استفاده مکرر از ترکیبات جدیدتر و گران‌تر می‌شود که به نوبه خود مقاومت در برابر آن دارو‌ها را افزایش می‌دهد. به این ترتیب، مسابقه‌ای مداوم برای کشف آنتی بیوتیک‌‌های جدید و متفاوت، در تلاش برای جلوگیری از مغلوب شدن در نبرد با عفونت در جریان است. نگرانی عمده‌ای که وجود دارد این است که ما سرانجام نتوانیم در این مسابقه ادامه دهیم و ممکن است انسان‌ها دوباره با عفونت‌‌های باکتریایی تهدید کننده زندگی مانند دوران‌های گذشته روبرو شوند.

باکتری‌های مقاوم در برابر آنتی‌بیوتیک چگونه انتشار می‌یابند؟

باکتری‌های مقاوم به دارو به روش‌های مختلفی پخش می‌شوند و از شخصی به شخص دیگر انتقال می‌یابند. در ادامه به مرور روش‌های شیوع این باکتری‌ها خواهیم پرداخت

انسان به انسان

افراد آلوده، چه علائم بیماری داشته باشند و چه فاقد هرگونه علامتی از عفونت باشند، قادر به انتقال باکتری‌های مقاوم به سایرین هستند. این موضوع ممکن است از طریق تماس مستقیم با افراد آلوده، سرفه یا عطسه، لمس سطوح آلوده مانند صفحه کلید یا دستگیره در رخ دهد. به همین دلیل شستن دست‌ها برای جلوگیری از انتشار باکتری‌های مقاوم به آنتی بیوتیک بسیار مهم است.

حیوان به انسان

حیوانات نیز ممکن است ناقل باکتری‌های مقاوم به دارو باشند. باکتری‌های مقاوم ممکن است در روده و مدفوع دام‌ها وجود داشته باشند. این باکتری‌ها به راحتی می‌توانند به افرادی که از نزدیک با حیوانات در تماس هستند مانند کشاورزان یا دامپزشکان منتقل شوند.

آلودگی غذایی

باکتری‌های مقاوم نسبت به آنتی بیوتیک‌ها ممکن است در اثر سموم شیمیایی مورد استفاده در حوزه‌ی کشاورزی نیز ایجاد شده و به مواد غذایی منتقل شوند. این باکتری‌ها در اثر مصرف غذای آلوده به انسان منتقل خواهند شد. خوردن غذای آلوده ممکن است علائمی در فرد ایجاد نکند اما به هر حال فرد ناقل باکتری مقاوم به دارو است.

مراکز بهداشتی درمانی

شیوع باکتری‌های مقاوم در مراکز بهداشتی و درمانی نیز امری شایع است که از اهمیت بالایی برخوردار است. هنگامی که بسیاری از افراد بیمار به هم نزدیک هستند و مصرف آنتی بیوتیک نیز بالا است، یک محیط مناسب برای رشد باکتری‌های مقاوم ایجاد می‌شود.

لمس سطوح مشترک، استفاده از سرویس بهداشتی و ازدحام نامناسب، خطر انتقال عفونت‌های باکتریایی مقاوم را افزایش می‌دهد. با ورود و خروج افراد به این مراکز، انتشار آلودگی افزایش خواهد یافت.

عفونت‌های باکتریایی مقاومی که اغلب در مراکز درمانی شایع هستند عبارتند از عفونت‌های دستگاه ادراری در اثر قرار دادن کاتتر، پنومونی یا عفونت تنفسی مرتبط با دستگاه ونتیلاتور، عفونت‌های زخمی بعد از عمل جراحی

مدیریت مصرف آنتی بیوتیک

تغییر نحوه استفاده از آنتی بیوتیک‌ها ممکن است مهم‌ترین اقدام برای مبارزه با مقاومت دارویی باشد. استفاده از آنتی بیوتیک تنها باید در موارد ضروری و مناسب صورت گیرد. امروزه بسیاری از مراکز بهداشتی و درمانی برنامه‌هایی در تلاش هستند تا بهترین روش استفاده از آنتی بیوتیک‌ها را آموزش دهند. این روش‌ها شامل تجویز آنتی بیوتیک در صورت نیاز، انتخاب دارو و دوزها مناسب و تجویز مدت زمان مناسب مصرف است.

امروزه مقاومت به آنتی بیوتیکها یکی از مهمترین خطری است که جوامع بشری را تهدید میکند. امید است با آگاهی ازچگونگی مصرف صحیح آنتی بیوتیکها بتوانیم مانع از ایجاد مقاومت و بیفایده شدن آنها شویم . بخاطر داشته باشیم برای بقا در برابر طبیعت هوشمند باید هوشمندانه عمل کرد.

منابع:

https://webda.umsha.ac.ir/page-webda03061400/fa/2/printskin-dorsaetoolsenews/1510/tool_dorsaetoolsenews_sample_webda27061400_block2243

http://fdo.kaums.ac.ir/Default.aspx?PageID=256

https://jarah.clinic/articles/%D8%A2%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D8%A8%DB%8C%D9%88%D8%AA%DB%8C%DA%A9/

https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A2%D9%86%D8%AA%DB%8C%E2%80%8C%D8%A8%DB%8C%D9%88%D8%AA%DB%8C%DA%A9

https://vc-food-drug.kums.ac.ir/fa/news/46563/%D8%A7%D8%B2-%D9%86%D8%AD%D9%88%D9%87-%D8%B5%D8%AD%DB%8C%D8%AD-%D9%85%D8%B5%D8%B1%D9%81-%D8%A2%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D8%A8%DB%8C%D9%88%D8%AA%DB%8C%DA%A9-%D9%87%D8%A7-%D8%A2%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%A8%D8%A7%D8%B4%DB%8C%D9%85-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%81%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D9%87%D9%88%D8%B4%D9%85%D9%86%D8%AF-%D8%A8%D9%87%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%82%D8%A8%D8%AA

گرد آوری و تدوین : دکتر امیر فلاح نژاد / دکتر داروساز